Nierstenen zijn een vaak voorkomende kwaal, ongeveer één tiende van de Belgische bevolking krijgt er ooit mee te maken tijdens zijn of haar leven. Mannen worden vaker getroffen dan vrouwen. De kans op nierstenen neemt toe met de leeftijd. Personen die al eens een niersteen hebben gehad, hebben 15% kans om binnen het jaar opnieuw een niersteen te krijgen.
Maar wat zijn nierstenen nu eigenlijk? En misschien nog belangrijker om te weten, zijn ze schadelijk voor je gezondheid? Wat kan je doen om ze te voorkomen? Op al deze vragen geven wij je een antwoord in deze blog.
Wat zijn nierstenen en welke soorten zijn er?
Nierstenen ontstaan door verhoogde hoeveelheden calcium, oxalaat, urinezuur of cystine in de urine. Uit deze stoffen kunnen kleine kristallen ontstaan. Het zijn dus eigenlijk abnormale, harde, chemische afzettingen die zich in de nieren vormen. Nierstenen zijn vaak zo klein als zandkorrels. Ze verlaten het lichaam dan ook in de urine zonder ongemak te veroorzaken. Als we in de volksmond spreken van iemand heeft nierstenen dan gaat het over die nierstenen die te groot zijn om via de urine uitgeplast te worden.
Nierstenen kunnen niet alleen verschillen in grootte maar ook in samenstelling. De nierstenen worden op basis van hun chemische samenstelling onderverdeeld in 4 verschillende groepen. Elk heeft zijn eigen onderliggende oorzaken.
Het overgrote deel, ongeveer 80%, bestaat uit calcium en oxalaat. Mogelijke achterliggende medische aandoeningen die het risico op calcium-oxalaatstenen verhogen zijn bv een meer bijschildklierhormonen, darmziekte, chirurgie voor obesitas, ...
Urinezuurstenen - Urinezuurstenen worden gevormd door een abnormaal hoge concentratie urinezuur in de urine. Ze komen vaker voor bij mensen die jicht hebben vanwege een overproductie van urinezuur. Jicht is een aandoening waarbij urinezuur zich ophoopt in het bloed en wordt afgezet in gewrichten. Ongeveer 10% van de gedetecteerde nierstenen vallen onder deze categorie.
Nog eens 10% zijn struvietstenen. Deze stenen zijn gemaakt van magnesium en ammoniak (een afvalproduct). Ze zijn gerelateerd aan urineweginfecties veroorzaakt door bepaalde bacteriën.
Struvietstenen komen minder vaak voor nu urineweginfecties beter worden herkend en behandeld. Struvietstenen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Ze ontwikkelen zich vaak bij mensen met langdurige blaaskatheters.
Cystinestenen - Deze zeldzame stenen zijn het minst voorkomende type nierstenen, ze zijn verantwoordelijk voor ongeveer 1%. Ze zijn samengesteld uit het zwavelhoudende aminozuur cystine. Cystine is Het hoofdbestanddeel van eiwitten. Cystinestenen worden veroorzaakt door een erfelijke afwijking.
Zeer kleine nierstenen kunnen via de urine uit het lichaam verdwijnen en veroorzaken dan ook geen symptomen. De chemische afzettingen kunnen echter veel groter zijn - de grootte van een erwt, een knikker of nog groter. Het spreekt voor zich dat deze niet zo gemakkelijk uitgescheiden kunnen worden.
Soms slaagt een niersteen erin om in de urineleider te komen. Dit is de smalle buis tussen de nier en de blaas. De stenen komen dan vast te zitten wat verschillende symptomen met zich mee kan brengen:
- extreme pijn in de rug of aan de zijkant van je lichaam
- onderbroken urinestraal of zelfs geblokkeerde urinestraal
- misselijkheid en overgeven
- bloed in de urine (omw wondjes in de wanden van de urineleider) Je urine kan er dan roze, rood of bruin uitzien.
De locatie van pijn kan naar beneden verschuiven, dichter bij de lies. Dit geeft meestal aan dat de steen naar beneden in de urineleider is gereisd en nu dichter bij de blaas is. Als de steen de blaas nadert, kunt u het volgende voelen:
- Een sterkere drang om te plassen
- Een branderig gevoel bij het plassen.
Wanneer nierstenen via de urine uit uw lichaam verdwijnen kan u de stenen in je urine zien.
Zijn nierstenen gevaarlijk?
Het blokkeren van de urineleider tijdens een koliek of niersteen kan heel wat acute gezondheidsgevaren met zich meebrengen. Bij koorts moet er zo snel mogelijk worden ingegrepen om de ontwikkeling van een etternier te voorkomen. Er zijn duidelijke verbanden tussen het ontstaan van nieraandoeningen en nierstenen. Dit is mogelijks een gevolg op lange termijn.
Waar komen ze vandaan?
Afvalstoffen, afkomstig van voeding en lichaamsprocessen, worden via het bloed naar de nieren vervoerd. De nieren zijn als het ware de reinigingsorganen van ons lichaam, ze filteren het bloed. In de nieren lossen de afvalstoffen op in de urine en zo plassen we ze vervolgens uit.
In een beperkt aantal gevallen is er sprake van een duidelijke oorzaak, zoals bij een urineweginfectie, ziekte of aandoening (zoals hypothyreoïdie en ziekte van Crohn). We weten ondertussen wel dat er heel wat zaken van invloed zijn, zoals bijvoorbeeld sommige medicatie.
Bij te weinig drinken of overmatig zweten, wordt de urine te geconcentreerd. Hierdoor stijgt de kans op het ontstaan van nierstenen. Wanneer je urine lichtgeel van kleur tot helder is, weet je dat deze hoogstwaarschijnlijk niet te geconcentreerd is.
Ongezonde voeding heeft een invloed, zoals fosforzuur uit frisdranken. Bovendien bevatten frisdranken, maar ook fruitsappen, een hoop suiker. Een overmatige consumptie van dierlijke eiwitten zoals in vlees, vis, eieren en melkproducten, lijdt tot een verhoogde afscheiding van urinezuur en verhoogt zo dus de kans op nierstenen. Meer dan 6 g zout per dag geeft meer afscheiding van calcium door de nieren.
Hoe kan ik ze voorkomen?
Als je ooit een niersteen heeft gehad , herinner je je die vast nog wel. De pijn kan ondraaglijk zijn en in golven komen totdat de kleine steen door je urineleiders uit het lichaam gaat. Voor velen zijn nierstenen geen eenmalig iets: bij ongeveer de helft van de mensen die er een hebben gehad, verschijnt er binnen zeven jaar een andere zonder preventieve maatregelen. Het voorkomen van nierstenen is niet ingewikkeld, maar het vereist enige doorzettingsvermogen.
Drink voldoende! Hieronder verstaan we water, water en nog eens water. Drink minstens 1,5 l water per dag. Dit mag afgewisseld worden met koffie en thee, bij voorkeur een lichte kruidenthee.
Er zijn aanwijzingen dat overgewicht het risico op nierstenen vergroot. Aanbevolen wordt om een gezond gewicht in stand te houden of af te vallen bij overgewicht. Dit is uiteraard in het belang van je volledige gezondheid. Overgewicht en obesitas vormen ook een risico op het ontwikkelen van diabetes type 2, een aandoening waarbij velen nierproblematieken ontwikkelen.
Eet 2 tot 3 stukken fruit per dag, 2 porties groente en voldoende vezels uit volkoren graanproducten. Ze bevatten niet alleen vitamines en mineralen, maar werken ook alkaliserend (ontzurend) op het lichaam. Citraatrijke voeding zoals citrusvruchten en kiwi mogen regelmatig op het menu gezet worden.
De meeste stenen bestaan uit calcium, dit betekent echter niet dat je calcium moet schrappen uit je voeding. Integendeel! Te weinig calcium in de voeding verhoogt de kans op nierstenen en botaandoeningen. Calcium bindt in de darm aan oxalaat, waardoor het niet opgenomen wordt uit de darm. Calcium haal je uit zuivel, verrijkte plantaardige zuivel, groene bladgroente, noten en gedroogd fruit.
Beperk voedingsmiddelen die rijk zijn aan oxalaten zoals rabarber, spinazie, asperges, rode bieten, noten, chocolade, cacao, sterke koffie, thee en bier. Schrap deze voedingsmiddelen zeker niet van het menu, maar eet ze met mate.
In de EPIC-Oxford studie werd aangetoond dat vegetariërs en veganisten maar liefst 31% minder kans hebben op de ontwikkeling van nierstenen. Andere voornamelijk plantaardige voedingspatronen zoals DASH en het Mediterrane dieet verlagen eveneens het risico. Verder geven te veel eiwitten een verhoogde productie van urinezuur. Je verlaagt best de consumptie van dierlijke eiwitten tot maximum 100g per dag.
Je zoutinname kan je beperken door geen zout toe te voegen en zo weinig mogelijk bewerkte voedingsmiddelen te eten. Let op met gebak en koek, daar zit ook dikwijls heel wat zout in.
Hoe weet ik of ik nierstenen heb?
Zoals eerder beschreven, worden kristalletjes en kleine steentjes veelal ongemerkt uitgeplast. Indien men last ervaart, treedt er pijn op in de onderrug en/of in de zij met uitstraling naar liezen, onderbuik en geslachtsorganen. Stenen die vastzitten in de nier, kunnen aanleiding geven tot chronische pijn in de (onder)rug en infecties. Volgende symptomen zijn echter duidelijke aanwijzingen voor een niercrisis of nierkoliek:
- hevige pijn in de onderrug en zij (flank) met uitstraling naar lies, onderbuik en geslachtsorganen;
- bloed en etter in de urine;
- misselijkheid, braken en onrustig gevoel;
- vaak drang om te plassen zonder de blaas volledig te ledigen;
- pijn bij het plassen.
Wat doe ik als ik nierstenen heb?
Raadpleeg altijd je arts als je een vermoeden hebt van nierstenen. In deze fase is het beter om niet te veel te drinken. Probeer de steen op te vangen, zo kan hij opgestuurd worden voor een analyse van de samenstelling.
Grotere stenen worden vergruist met een apparaat, het gruis plas je vervolgens in de loop van de dagen die volgen uit. Zeer uitzonderlijk is een operatie nodig.
Referenties
Gezondheidsenquête 2018
UZ Leuven: https://cdn.nimbu.io/s/yba55wt/assets/Brochure%20nierstenen.pdf
Chuang, TF., Hung, HC., Li, SF. et al. ‘Risk of chronic kidney disease in patients with kidney stones—a nationwide cohort study’ BMC Nephrol 21, 292 (2020).
Rule, Bergstralh, Melton et al. (2009) ‘Kidney Stnes and the Risk for Chronic Kidney Disease’, Clin J Am Soc Nephrol.; 4(4):804-811.
Turney B.W. et al. (2014) ‘Diet and risk of kidney stones in the Oxford cohort of the European Prospextive Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC)’, Eur J Epidemiol.;29(5):363-369.
Taylor, E.N., Fung, T.T., & Curhan, G. C. (2009) ‘DASH-style diet associates with reduced risk for kidney stoned’, Journal of the American Society of Nephrology: JASN, 20(10), 2253-2259.
Rodriguez, A, et al. (2020), ‘Mediterranean diet adherence and risk of incident kidney stones’, The American Journal of Clinical Nutrition, nqaa066.
